Opmerking: Chrome ververst de pagina niet altijd vanzelf. Gebruik bij twijfel de refresh knop. Laatste update: 2021-okt-22: diverse fotos van Walter Den Heijer
Deze pagina (eerste upload 8 maart 2013) is in bewerking en nog lang niet af.
 
Opmerking: helaas heb ik nog weinig documenten, maar ik hoop in de loop van de tijd wat meer te kunnen verzamelen.
Voor reacties "uit het veld" en documenten zie deze pagina:   >> reacties
Voor foto's van personeel is er deze pagina:   >> personeel fotogallery
Voor foto's apparatuur etc. is er deze pagina:   >> allerlei foto's
Om niet te hoeven zoeken:   >> naar Multinieuws

inleiding
Er blijkt op Internet niet al te veel te vinden over Multiper. Ik vind dat, als oud-medewerker, vreemd: Multiper heeft gedurende ongeveer 50 jaar veel communicatiesystemen geproduceerd die in heel Nederland werden gebruikt, niet alleen in kleine bedrijven, maar ook bij de Spoorwegen, scholen, koninklijke marine en landmacht, ziekenhuizen enzovoort.
Er werden hoogwaardige elektronische produkten ontworpen en vervaardigd. De produkten kunnen verdeeld worden in een paar hoofdgroepen:
* Geluidsversterkers voor industriele toepassing: omroepinstallaties in stations; communicatiesystemen; radiodistributie voor ziekenhuizen; schoolcommunicatiesytemen enzovoort.
* Draadloze oproepsystemen (ofwel"piepers") bijvoorbeeld voor ziekenhuizen.
* scheepscommunicatie apparatuur
* loketintercom
* op klantspecificatie ontworpen installaties, zoals regeltafels voor politie, huizen van bewaring; communicatiesystemen tbv rangeerterreinen van de NS.

sticker tbv postpapier en apparatuur (bron: Rien Slegt)

Geschiedenis
Multiper is op 1 april 1940 opgericht door 4 heren (volgorde alfabetisch):
dhr. Moor: meer gericht op personeelszaken en klantenkontakten
dhr. Ravelli: verkoop buitendienst, met veel buitenlandse kontakten
dhr. Smits: techniek, specialist in berekenen van transformatoren
dhr. Willemse: financiele en bedrijfseconomische zaken.
 
Voor zover mij bekend was Multiper bij de oprichting gevestigd aan de 1e Van der Kunstraat 275-285 te Den Haag. De achteringang was aan de Leeghwaterstraat. De gebouwen bestaan niet meer: op deze plek is nu de Megastores gebouwd: de Leeghwaterstraat lag ongeveer op de plaats van het wandelpad midden in de Megastores.

Rechts, net niet in beeld, achter de kofferbak van de blauwe auto, is de hoofdingang; links de expeditie. In de rechteronderhoek van het derde raam van links, eerste verdieping, is een klein bruin vlakje: de achterkant van mijn radiotje. Daar was de werkvoorbereiding. Misschien was de blauwe auto de Buick van dhr. Willemse; hij lijkt wel wat op de 1964 skylark. (foto: Hans Walters)

1962, voor de verbouwing van de expeditie. Let op de trein die toen nog door de Van der Kunstraat reed. (foto: Loek Fraterman)
 
Het bedrijf ging in eerste instantie geluidsversterkers produceren: deze werden bijvoorbeeld toegepast in restaurants tbv achtergrondmuziek en omroep. Ook industriële versterkers met groot vermogen tbv omroep en muziekdistributie in ziekenhuizen: De 100 Watt versterkers in ziekenhuis Zuidwal in Den Haag zijn gedurende bijna 30 jaar 24 uur per dag gebruikt; alleen de eindbuizen werden om de 2 jaar vervangen.
Alle toebehoren zoals versterkerchassis en 19 inch rekkasten werden in eigen plaatwerkerij gemaakt; bedienpanelen konden op maat gebouwd worden.
 

      

Links: een 12 watt versterkertje dat uitgeleend werd voor tijdelijk gebruik door klanten, maar ook het personeel kon hem lenen voor muziek bij een feestje. Dit produkt werd ook voor Van der Heem gemaakt.
Rechts: een 100 Watt versterker zoals bij ziekenhuis Zuidwal werd toegepast, maar ook bij de draadomroep.
 
Een ander veel verkocht product was de scheepsintercom, met hoornluidsprekers die ook als microfoon werkten. De hoofdpost, bedoeld voor montage in de stuurhut, zat in een gegoten aluminium kast; het binnenwerk kon je er als geheel uitnemen en vervangen als dat nodig was. De bediening ging door middel van zeer robuste schakelaars en drukknoppen, die je ook met dikke handschoenen aan kon bedienen. De bedrading was gelijk aan de bedrading die destijds in de scheepvaart gebruikelijk was: gewoon massief 2,5 kwadraat installatiedraad, dat wel in ijzeren pijp gelegd moest worden om storing te verminderen. De voeding was gebaseerd op een boordspanning van 24 Volt gelijkspanning, destijds heel gangbaar. Dit type intercom werd veel verkocht tbv binnenvaartschepen, maar ook de visserij gebruikte het. Technisch gezien werd er al vrij snel overgegaan op het gebruik van halfgeleiders: de eindtrap bevatte 2 stuks OC16 transistoren.
 
Veel verkocht was de bedrijfsintercom, gebaseerd op een 10 Watt communicatieversterker; luidsprekers werden als microfoon gebruikt. De toestellen hadden drukknoppen om onderlinge gesprekken op te bouwen, ook kon van elk toestel een omroepbericht worden doorgegeven. Als 's-zomers de ijsboer bij de expeditie stopte, werd omgeroepen: "Heer De Vries, expeditie!"; ook bestond er een "Heer Bal" als er een kleine ondernemer langs kwam met een ketel eigengemaakte gehaktballen achter in een oude Opel stationcar.
Later, ik meen begin jaren 60 toen er bouwkundige voorzieningen kwamen om loketbedienden in de bioscoop uit de tocht te houden, werd er ook een loketintercom ontworpen. Ook bij de NS en vele bankloketten werden deze gebruikt, en het is niet onmogelijk dat je er nu (2013) hier en daar nog eentje aantreft.

     

Links: monteren van een bedieningspaneel tbv voorrangsliften in ziekenhuis Antoniushove te Leidschendam. In dat toen nieuwe ziekenhuis is ook een nieuw DOS systeem geplaatst met koppeling aan de huistelefoon centrale.
Rechts: Een kijkje in een hoekje van de testafdeling. Wat die megafoon daar op dat bureau doet is me niet duidelijk! (foto's Loek Fraterman)
 
Belangrijk werd ook het draadloze oproepsysteem "DOS". Het werkte met toonsignalen; de "pieper" werd geactiveerd met 2 opeenvolgende tonen. Het systeem kon ook redelijk goed spraak doorgeven, maar in een rumoerige omgeving heb je daar niet veel aan. Er kon ook een triller ingebouwd worden in plaats van een pieper: dat werd in ziekenhuizen tijdens de nachtdienst gebruikt. De zender (eigen ontwerp buizenzender) werkte in het 27 MHz gebied. Je moest voor de installatie een zendvergunning aanvragen bij de PTT, een heel stuk administratie. Helaas werd die frequentie ook door amateurs gebruikt, en die konden een systeem dus (vermoedelijk ongewild) enorm storen. Ik heb drie dagen rondgesjouwd in de Gist-Brocades fabriek in Delft om een storing te zoeken: de oorzaak werd in samenwerking met de radio-controledienst gevonden: een zendamateur met een 100 Watt "nabrander" die af en toe in de lucht ging...
 
In latere jaren werden er ook systemen geimporteerd: zoals zusterroepinstallaties van Televic, België. De techniek stond niet stil, en produkten in eigen beheer maken loonde niet meer. Eind jaren 80 werden er versterkers van het Zwitserse fabrikaat Uniton toegepast, de zenders tbv DOS kwamen uit Japan, klanten wilden graag de meer en meer universeel gebruikte 19 inch rekken van Rittal hebben; de bedrijfsintercom, gebaseerd op puls-amplitude modulatie "Pamex" werd betrokken van Stentor in Noorwegen. gelukkig heb ik technische cursussen bij die bedrijven mogen volgen wat zeker in Noorwegen (Trondheim) een heel mooie belevenis was.
 
Zeer trots waren we toen we de grootste draadloze personenoproepinstallatie van Europa hadden geleverd. Geplaatst bij de August Thyssen Huette staalgieterijen in Duisburg: Deze was met 15 ingangen aangesloten op de bedrijfstelefoon centrale; had ongeveer 1200 piepers, er waren op het enorme bedrijfsterrein 14 zenders aanwezig (in Duitsland in de 40 MHz band).
Respect voor de Duitse relatie (Kordt Feinmechanik in Düsseldorf) die het vertrouwen had om dit te verkopen terwijl een groot deel van de elektronica nog ontwikkeld moest worden! Ik had daar als laborant een behoorlijk aandeel in. De techniek was gebouwd met de simpele TTL IC's, de 7400 serie.
Het kon toen nog: na de succesvolle afname gingen we met iedereen die aan het project had gewerkt, en de Duitse opdrachtgever, Indisch eten bij Bali in Scheveningen, dat was destijds een behoorlijk sjieke zaak.

      

Links: het bedienpaneel om alle funkties van de Thyssen automaat te monitoren en testen. Deze automaat is medio 1976 geplaatst.
Rechts: een indruk van één van de hallen in de August Thyssen Hütte; het bedrijf is bijna zo groot als heel Duisburg. (foto's Willem Scheelings)
 
Een paar andere meer recente mooie projecten waren:
een communicatiesysteem voor lesdoeleinden, speciaal ontwikkeld voor gebruik in een Marine opleidingscentrum in Den Helder
Rijtuigversterkers voor de spoorwegen, tbv de 1600 serie treinstellen. Inclusief proefrit met remproef bij 160 km/h.
67 stuks diverse geluidsinstallaties tbv supermarkt, moskee, herenclub; sporthal geplaatst in drie steden in Saudi-Arabië: Dhahran; Riyadh; Khamis Mushait. Schrijver is er geweest om samen met Engelse collega's alles in bedrijf te stellen en heeft zelfs een feest van de Engelse collega's meegemaakt in de Lockheed fabriek. Met nogal sterke appelcider.
Er is nog zo veel op te noemen, veel projecten met explosieveilig materiaal in Europoort; schoolcommunicatie systemen...

1981, gezicht vanuit mijn "hotel" in het centrum van Riyadh. Ik was daar om apparatuur in bedrijf te stellen. In de supermarkt aan de overkant heb ik taalboeken en kaarten gekocht (foto: Willem Scheelings)
 
Jammer genoeg overleden geheel onverwacht enkele mensen waarop Multiper in de jaren 80 kon bouwen... De technische man Martinus van den Berg; de verkoper Ravelli. Beide werden zeer gemist. Er werd helaas ook geen goede opvolging gevonden. Langzaam verslechterde de financiële situatie, en door de inspanning van een interim manager werd er samengegaan met een bedrijf in Borne (Twenthe). Ook dit had geen goed gevolg, en Multiper verhuisde terug naar Den Haag, onder de naam Elektronica Nederland Multiper. Nu onder de vlag van een beheermaatschappij die ook de andere aangesloten bedrijven leeghaalde en liet doodbloeden; het eindigde met het failissement. Doodzonde, want door enkele service medewerkers was een vergelijkbaar bedrijf (Hago Electronics) gestart, en dat bestaat nog steeds.

Een rekenmachientje in creditcard formaat dat als relatiegeschenk werd uitgedeeld. Vermoedelijk is dit uit de tweede "Haagsche Periode". Ook de glazen presse-papier van de pagina-achtergrond was ooit een relatiegeschenk. (foto: Willem Scheelings)
 
Een overzicht
Het bijzondere was dat Multiper bijna het gehele produktieproces in eigen hand had: in 1970 was er een plaatwerkerij; een spuiterij met moffeloven; een afdeling waar transformatoren (zowel laagfrequent als hoogfrequent) werden gewikkeld en samengesteld; werkvoorbereiding met tekenkamer; een produktie afdeling waar de assemblage werd gedaan en een service afdeling. Dit betekent dat men alleen bijzondere onderdelen hoefde te kopen, zoals radiobuizen en relais, later bijvoorbeeld halfgeleiders. In de beginperiode werden zelfs connectors gemaakt want tijdens de oorlog was er hoe dan ook weinig materiaal beschikbaar.
Daarbij natuurlijk niet te vergeten de afdelingen verkoop; boekhouding en secretariaat.

Deze toongenerator, omstreeks 1960 door Multiper gebouwd en gebruikt in de testafdeling, mocht ik hebben toen er nieuwe werden aangeschaft. Ik vermoed dat het ontwerp uit een tijdschrift kwam. (foto: Willem Scheelings)
 
De plaatwerkerij was voorzien van naar mijn idee oude machines (ik vermoed uit ca 1940) die op 110 Volt werkten. Het was destijds te kostbaar om ze allemaal om te bouwen naar 220 Volt, en het was handiger om een grote verhuistransformator te plaatsen. Er was een slagschaar, ca 2 meter breed; een uithoekpers; een zetbank, ook ca 2 meter breed; een carrousselstans met inzetstukken voor gaten tbv relaisvoeten, connectoren etc. Verder het "kleinere" spul zoals een draaibank; een zaagbank, een freesbank, kolomboren, slijpsteen (boren werden gewoon geslepen als ze versleten waren).
Naast de plaatwerkerij was een spuiterij, met een behoorlijk grote moffeloven (rekkasten van 2 meter pasten er in); buiten (in de fietsenstalling) was een tri-bad om kleinere metaaldelen te ontvetten.
De draadloos oproep ontvangertjes werden afgeregeld met behulp van Marconi meetzenders, die ongeveer een half uur opwarmtijd nodig hadden om stabiel te worden.

Een zelf gemaakt mesje om de mantel van meeraderige kabel te verwijderen: het werd gemaakt van een oude ijzerzaag en omwikkeld met tape. (foto: Willem Scheelings)
 
In de periode dat ik in het laboratorium werkte, maakte je proefprinten nog zelf: Koperplaat op maat zagen, schuren, fotogevoelige lak er op doen, een nacht laten drogen; een kontaktafdruk maken van het printontwerp, door ca 3 minuten belichten met een UV lamp; afspoelen en hopen dat het gelukt was; dan etsen in een badje met ferrichloride. Eindelijk de gaatjes boren en componenten plaatsen. Wat een gedoe toen er nog geen computers waren!
De lab meetapparatuur was vrij beperkt, een audio vervormingsmeter, oscilloscoop, toongenerator, regelbare voedingen; toen de eerste experimenten met IC's begonnen kwam er een geheugenscoop bij, en nog wat later een dure HF meetzender.

April 1969: De montageafdeling, achter de ramen is de testafdeling.
Van links naar rechts: Hans Walters, mijn achterhoofd, Loek Fraterman en nog iemand. (foto: Hans Walters)
 
Personeel
Belangrijk was het vakmanschap dat er in die tijd was. Een werkvoorbereider hoefde bepaalde eenmalige knutsels niet in detail te tekenen: je liep naar de montageafdeling en overlegde met degene die het ging bouwen of hij het met eigen creativiteit voor elkaar kon krijgen. Ook kon een monteur bij de werkvoorbereider binnenwandelen met een schema waarop een fout, met de opmerking "Zal ik het zo bouwen, of wil je die kortsluiting er expres in hebben?". Zo overlegde je ook speciale constructies met de plaatwerkers. Soms brachten de buitendienstmensen op vrijdagmiddag een krat bier en een meter worst mee en werd er bijgepraat in de tekenkamer. Het lab was altijd al een plek waar nieuwsgierige collega's graag kwamen kijken.
 
Hierbij een link naar een organogram van oktober 1977: (dank aan Rien Slegt)
>> organisatieschema 1977
 
Verder waren er leuke kontakten met buurbedrijven: tegenover Multiper was Kokkelink, een bedrijf waar machines werden gebouwd. Soms hadden ze assistentie nodig op elektronisch gebied, dus gaven we die. In ruil deden zij weer een burendienst voor ons, zoals het lassen van bevestigingstukken voor een motorzijspan! Ook met de mensen van spuiterij Deege werden soms klusjes geregeld en er werd gezamenlijk vriendschappelijk gevoetbald.
 
Er was ook een bedrijfsblad, "Multinieuws" dat door enkele medewerkers van tekst werd voorzien; en hoewel Multiper te klein was voor een ondernemingsraad waren er toch verkiezingen voor een overlegsorgaan dat enkele keren per jaar met de directie vergaderde.
Van Han Langeveld ontving ik 21 november 2017 nog enkele exemplaren van de eerste jaargang van Multinieuws!
Echt de moeite waard om eens op je gemak door te lezen!
(het voorblad kreeg ik eerder van Hans Walters)
 
>> Multinieuws voorblad (jpg)
>> download Multinieuws eerste jaargang 1970 nr. 1 (pdf)
>> download Multinieuws eerste jaargang 1971 nr. 3 (pdf)
>> download Multinieuws eerste jaargang 1971 nr. 4 (pdf)
>> download Multinieuws eerste jaargang 1971 nr. 5 (pdf)
 
Namen en nog wat
Ik ben wat terughoudend met het noemen van namen, maar doe het toch. Het het is immers informatie van ruim 30 jaar geleden. Mocht iemand bezwaar hebben hier genoemd te worden, laat het dan weten. Mocht iemand toegevoegd willen: idem. Ik zou wel graag foto's ontvangen van Multiper aan de adressen te Den Haag, Eerste van der Kunstraat; Borne, Europastraat 50 en weer te Den Haag, Zinkwerf 45. Ook folders en dergelijk materiaal zijn welkom. Bij voorkeur in JPG formaat.
Nu de namen uit mijn herinnering:
 
directie, dagelijkse leiding:
Dhr. H. Moor
montage, magazijn, testafdeling, expeditie:
Rinus Eerhard; dhr. De Jong; dhr. Van Doorn; dhr. Van Mourik; Chris Boomers; Loe Holleman; Loek Fraterman; Ettore Ardusso; Rob Heerland; Chris van Beusekom; Hans Walters; Tom Uhl; André van der Geest ("Early Bird"); Bram v/d Berg; Fred Heemskerk; mw. Arons (maar zij kwam eigenlijk op alle afdelingen); Piet van der Pol; dhr. M.R. Ratnagar; dhr. E. KLaassen; Leen van der Reyden; Frans Kouwenhoven.
in Borne: Willie Wissink; John De Froe
plaatwerkerij, spuiterij:
Toon de Bruin; Cor den Heijer; Karel Blok; dhr. Storij
service- en installatie; buitendienst:
Dhr. Van der Lubbe; Dick Vriend; Joop de Grijs; Jaap Tanja; Goos de Ruijter; Nico Landheer; Hans Kort; Ger Blom; Chiel de Roode; Peter van der Kooij; Theo van Lenthe; Willem Bilderbeek
in Borne: Rob Puttkammer
laboratorium, werkvoorbereiding; tekenkamer:
dhr. Van Wijk; dhr. Martinus van der berg; dhr. Smits (junior); dhr. Van Dalen; Han Langeveld; Ikzelf; Theo Knipping; Hans Peeters; Piet Roel
in Borne: Wim Ronhaar; Ronald Nivillac
verkoop; secretariaat; boekhouding:
dhr. Ravelli; Aad Moor; dhr. Dauphin; dhr. Van Lith; Elsbeth Nagel; dhr. Veerkamp; dhr. Rien Slegt; dhr. Toet; Jacqueline (later: Van der Geest)
in Borne: Herman Hesseling; dhr. Mars
Wikkelafdeling en DOS montage
dhr. Hasselman; Cees Ekering; dhr. Franchimon; Gerard Griffioen

Personeel van de produktie afdelingen; ik weet niet voor welke gelegenheid het was. Van links naar rechts en boven naar beneden:
 
dhr. Ratnagar; Piet v/d Pol;  Peter v/d Kooi; Cees Ekering; Cor den Heyer; Wil Ruiten; Nico Franchimon; Bep Kok;
Hans Kort; Manders; Toon Storij; André v/d Geest; Fred Heemskerk; Loek Fraterman; Toon de Bruin; Rob Heerland; Gerard Griffioen (foto: Loek Fraterman)
 
Ik tel ruim 50 namen, maar ben er zeker van dat ik er nog wat ben vergeten. Bijvoorbeeld de dame die soms langs kwam met een knipoog en thee met een scheut rum... met wie ik ook een receptie / fondueavond heb geregeld? (blijkt Bep Kok te zijn) En die man die saxofoon of klarinet speelde ? En die man met de bijnaam "grijze postduif"? (postduif en saxofoon blijken beide Gerard Griffioen te zijn) Aanvullingen zijn welkom!
 
Dankwoord
Dank aan degenen die hebben bijgedragen met het leveren van gegevens: Hans Walters; Loek Fraterman (via Hans); ik hoop ook dat diegenen van wie ik wat fotos van Inet heb geplukt dit mij niet euvel zullen duiden...